Istotą modlitwy wewnętrznej (zwanej też myślną lub kontemplacyjną) jest przyjacielska zażyłość, dialog, mówienie sercem do Boga, w sposób samorzutny, nie posługując się formułami przygotowanymi lub wyuczonymi na pamięć.
W tej formie modlitwy możemy wyrażać Bogu wszystkie pragnienia swego serca. A przede wszystkim miłość, pragnienie miłowania Go. Św. Teresa zachęcała do nawiązywania po wiele razy tej zażyłej relacji przyjaźni z Bogiem. A że przyjaźń wypływa z miłości, więc trzeba przede wszystkim przeżywać modlitwę w kluczu miłości.
Niemożliwa jest miłość, jeśli nie myśli się o osobie umiłowanej. Miłość rodzi się z poznawania drugiej osoby. By Boga miłować, trzeba o Nim myśleć, trzeba Go poznawać, rozważać Jego tajemnice. Poznawać samego Jezusa przede wszystkim ze słowa Bożego, z Ewangelii. Na modlitwie myślimy dlatego, by kochać, by karmić miłość. Modlitwa wewnętrzna potrzebuje więc pewnego przygotowania, skupienia, karmi się słowem Bożym, jego rozważaniem, a wszystko to jako pomoc w miłosnym dialogu z Bogiem.
Schemat modlitwy karmelitańskiej
Przygotowanie bliższe. Przygotowanie, w czasie którego powinniśmy się zastanowić nad następującymi rzeczami:
1. Kim jest ten, który się modli? By uświadomić sobie swą słabość, ale również swą godność.
2. Kim jest Bóg, z którym rozmawiam? Dla uzyskania poszanowania i klimatu zażyłości.
3. O czym zamierzam rozmawiać z Bogiem? Dla zaprowadzenia porządku i skupienia uwagi.
Wyciszenie się i skupienie na obecności Bożej, znak Krzyża, wezwanie Ducha Świętego,na przykład:
P: Przyjdź, Duchu Święty…
W: …napełnij serca Twoich wiernych i zapal w nich ogień Twojej miłości.
P: Boże, Ty pouczyłeś serca Twoich wiernych światłem Ducha Świętego, daj nam w tym Duchu poznać, co jest prawe i Jego pociechą zawsze się radować. Przez Chrystusa, Pana naszego.
W: Amen.
Krótki rachunek sumienia
Lektura tekstu. Odczytanie dwu- lub trzykrotne z zastanowieniem się nad jego treścią (Jakie jest znaczenie dosłowne? Jakie jest znaczenie duchowe? Co dany tekst mówi do mnie?)
Medytacja, czyli rozważanie. Ma charakter rozumowy, lecz zmierza do tego, by rozpalić naszą wolę miłością.
Stanięcie w obecności Bożej. Przyjęcie obecności Bożej w głębi naszego serca. Duchowe „przeniesienie się” w wierze wraz z Nim do danej sceny ewangelicznej. Wyobrażenie sobie opisanej sceny, zdarzenia (nie jest konieczne). Rozważanie.
Miłosna rozmowa z Przyjacielem, Ojcem, Bratem, Oblubieńcem mająca prowadzić do kontemplacji, do głębokiego przylgnięcia sercem do Boga, do pełnego prostoty i miłości spojrzenia, do milczącej obecności.
Dziękczynienie i uwielbienie Boga
Prośba
Zakończenie. Ofiarowanie, postanowienie, podsumowanie (krótka modlitwa kończąca, np. Pod Twoją obronę…)